Joriy yilning 1-mayidan O‘zbekistonda kommunal xizmatlar narxi oshdi, elektr energiyasi iste’moliga esa 200 kVt*soatlik limit joriy etildi. O‘shandan beri bu mavzu atrofidagi bahslar tinmayapti, odamlar norozilik bildirmoqda, hatto hukumatni sudga berish holatlari ham kuzatilmoqda. Keling, avvalo kVt*soat nima ekanligini va mavjud cheklovlarga qanday qanday amal qilish mumkinligini tushunib olamiz.
Dastlab, kVt*soat nimani anglatishini aniqlab olaylik. Sodda qilib aytganda, bu istalgan elektr qurilmasining energiya iste’moli va sarfini hisoblash birligi. Aslida, 1 kVt*soat kichik miqdor emas.
Masalan, 1 kVt*soat sarflagan holda, quyidagilarni bajarish mumkin:
- 75 kg ko‘mir qazib olish;
- 35 kg neft qazib olish;
- 88 dona non yopish;
- 2,5 sotix yer haydash.
Bugungi kunda dunyoning deyarli barcha zamonaviy mamlakatlarida, jumladan O‘zbekistonda ham, elektr energiyasi hisob-kitoblari aynan kVt*soatlarda amalga oshiriladi.
Yaqin vaqtgacha 1 kVt*soat elektr energiyasi narxi qat’iy tarzda 295 so‘m qilib belgilangan edi. 2024-yil 1-maydan esa, narx 450 so‘mgacha ko‘tarildi va elektr energiyasiga oyiga 200 kVt*soatlik limit o‘rnatildi. Bu limitdan ortiqcha ishlatilgan energiya uchun ikki baravar ko‘p, ya’ni 1 kVt*soat uchun 900 so‘m to‘lash kerak bo‘ladi.
Limitlar shu bilan cheklanib qolmaydi. Agar oylik elektr energiyasi iste’moli 1000 kVt*soatdan oshsa, sarflangan har bir kVt*soat uchun 1350 so‘m to‘lash kerak. Narx hatto 1800 so‘mgacha yetishi mumkin, lekin bu limitga yetish uchun uyingizda to‘laqonli zavod ishlashi kerak.
Energetika vazirligi yangi qoidalarni e’lon qilib, bu faqat umumiy xizmat ko‘rsatish darajasini oshirish, elektr uzilishlari holatlarini kamaytirish va umuman, hammaning ish va turmush sharoitini yaxshilash uchun amalga oshirilayotganini ma’lum qildi. Ta’kidlanishicha, limitlar ham aholiga noqulaylik tug‘dirmasligi uchun «zaxira bilan» hisoblab chiqilgan. Masalan, Energetika vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, jami aholining 71 foizi oyiga 200 kVt*soatdan kam, yana 11 foizi esa 300 kVt*soatdan ko‘p bo‘lmagan miqdorda elektr energiyasi iste’mol qiladi.
Vazirlik hisob-kitoblarini quyida keltiramiz:
№ | Elektr jihozlar | Quvvati | Jihozlarning bir sutkada o‘rtacha ishlash vaqti | Bir sutkalik o‘rtacha elektr sarfi Vt/soat | Bir oylik o‘rtacha elektr sarfi kVt/oy |
---|---|---|---|---|---|
1 | 1 dona televizor(43 dyuym) | 105 Vt | 5 soat | 525 | 15,75 |
2 | 1 dona sovutgich | 400 Vt | 24/12 soat* | 804 | 24,12 |
3 | 1 dona dazmol | 2200 Vt | 15 daqiqa | 550 | 16,5 |
4 | 1 dona elektr choynak | 1800 Vt | 12 daqiqa | 360 | 10,8 |
5 | 1 dona pech | 1500 Vt | 12 daqiqa | 300 | 9 |
6 | 1 dona kir yuvish mashinasi | 1500 Vt | 18 daqiqa | 1600 | 13.5 |
7 | 1 dona suv isitkich | 1600 Vt | 1 soat | 1600 | 48 |
8 | 7 dona chiroq 15 Vt | 100 Vt | 3 soat | 300 | 9 |
9 | 1 dona changyutkich | 2000 Vt | - | - | 4 |
10 | 1 dona kompyuter | 200 Vt | 5 soat | 1 | 30 |
Jami | 4889 | 180,67 |
Hisob-kitoblarga qaraydigan bo‘lsak, (aytgancha, konditsionerni hisobga olmagan holda) bu limit adolatlidek ko‘rinadi. Biroq, boshqa mustaqil manbalarning hisob-kitoblari boshqacha manzarani ko‘rsatmoqda. Misol uchun, jurnalist Xurshid Daliyev tomonidan hisoblangan iste’mol jadvali:
№ | Elektr jihozlar | Quvvati | Jihozlarning bir sutkada o‘rtacha ishlash vaqti | Bir sutkalik o‘rtacha elektr sarfi Vt/soat | Bir oylik o‘rtacha elektr sarfi kVt/oy |
---|---|---|---|---|---|
1 | 1 dona televizor (43 dyuym) | 150 Vt | 3 soat | 450 | 13,5 |
2 | 1 dona sovutgich | 300 Vt | 6 soat | 1800 | 54 |
3 | 1 dona dazmol | 1500 Vt | 30 daqiqa | 750 | 22,5 |
4 | 1 dona elektr choynak | 1500 Vt | 30 daqiqa | 750 | 22,5 |
5 | 1 dona pech | 1500 Vt | 12 daqiqa | 300 | 9 |
6 | 1 dona kir yuvish mashinasi | 1500 Vt | 18 daqiqa | 450 | 13,5 |
7 | 1 dona suv isitkich | 1500 Vt | 6 soat | 9000 | 270 |
8 | 7 dona chiroq 15 Vt | 100 Vt | 3 soat | 300 | 9 |
Jami | 13800 | 13800 |
Endi, keling, bunga konditsioner (yoki ventilyator), mikroto‘lqinli pech va changyutgichni qo‘shaylik:
Konditsioner: O‘zbekistondagi yozgi jaziramani hisobga olgan holda, konditsioner kun davomida 8 soat ishlaydi. U vaqti-vaqti bilan o‘chib-yonib tursa-da, baribir tinimsiz ishlash jarayonida bo‘ladi. Aytaylik, konditsionerning «sof» ishlash vaqti kuniga 4 soat. Bunday ish rejimida konditsioner kuniga o‘rtacha 3,2 kVt*soat atrofida elektr energiyasi sarflaydi. Buni 31 kunga ko‘paytirsak, 99,2 kVt*soat hosil bo‘ladi.
Aytaylik, uyda konditsioner yo‘q va biz ventilyatordan foydalanamiz. Bu holda manzara quyidagicha bo‘ladi: kuniga 8 soat ishlaydigan 1 ta ventilyator oyiga 10 kVt*soat atrofida energiya sarflaydi. Faraz qilaylik, uyimizda xuddi shunday 4 ta ventilyator bor. Biz bunda konditsioner elektr sarfining deyarli yarmini, ya’ni 40 kVt*soat energiya ishlatamiz.
Davom etamiz, navbat changyutgichga. Buni hisoblash birmuncha osonroq: zamonaviy changyutgichlar o‘rtacha 1600-1700 Vt atrofida quvvat iste’mol qiladi. Agar biz changyutgichni haftasiga 2 soat ishlatsak, bir oyda taxminan 12 kVt*soat energiya sarflanadi.
Mikroto‘lqinli pech sarfini hisoblash esa murakkab: u ko‘rinishidan kichik bo‘lsa-da, haftasiga jami 3 soatdan ortiq foydalanilmagan taqdirda ham oyiga taxminan 22 kVt*soat energiya iste’mol qiladi. Bunday katta elektr sarfining sababi shuki, ko‘pchilik mikroto‘lqinli pechni ishlatilmayotgan paytda rozetkadan uzib qo‘ymaydi: u ishlamayotgandek ko‘rinsa ham aslida elektrni “so‘rib” yotadi.
Yuqoridagilarning barchasini jamlaymiz. Demak, biz konditsionerli holatda taxminan 133 kVt*soat, ventilyatorli holatda esa 74 kVt*soat qo‘shimcha energiya sarfiga ega bo‘lamiz.
Demak, Energetika vazirligining mutlaq optimistik hisob-kitoblariga qaralsa, jadvalga bitta konditsioner qo‘shilsa, oyiga 191 700 so‘m, jurnalistning realistik hisob-kitobi bilan esa, 402 300 so‘m to‘lashga to‘g‘ri keladi. Bu hozircha faqat elektr energiyasi uchun to‘lovlar.
Nima qilish kerak?
Energiya tejashning bir nechta usullari bor: masalan, sovutgich kam elektr sarflashi uchun uning eshigini iloji boricha mahkam yopish, uni quyosh tushib turadigan xonalarga qo‘ymaslik kerak. Misol uchun, bizning uyda oshxonada sovutgichga quyosh nuri to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushib turadi. Bu esa uning qizishiga olib keladi: qo‘shimcha xarajat. Shuningdek, sovutgichga issiq yoki hatto xona haroratidan yuqori haroratdagi narsalarni qo‘ymaslik kerak.
Televizor uchun qoida oddiy - uni ko‘rmayotgan bo‘lsangiz, shunchaki rozetkadan uzib qo‘ying.
Kir yuvish mashinasi bilan esa uchta qoidaga rioya qilish kerak:
- yarmi bo‘sh baraban bilan yuvmaslik;
- ortiqcha kukun solmaslik;
- mashinada belgilangan og‘irlikdan ortiqcha kir yuklamaslik (agar mashinada 8 kg belgilangan bo‘lsa, bundan ortiq kir solish foydali emas, aksincha zararli).
Displey va taymerga ega, mikroto‘lqinli pech yoki multivarka kabi har qanday jihozlarni ham rozetkadan uzib qo‘yish kerak: Ular shunchaki tarmoqqa ulangan holda, sutkasiga 2 Vt atrofida elektr iste’mol qilishi mumkin.
Hozircha Energetika vazirligining rasmiy limitlari bo‘yicha biron narsa qilishning iloji yo‘q. Yangi texnologiyalar joriy etilgani tufayli har qanday, hatto eng kichik qarzdorlik ham elektr ta’minotining uzib qo‘yilishiga olib kelishi mumkin. Bu holatda biz energiyani yuqoridagi kabi oddiy usullar bilan tejashimiz yoki zudlik bilan to‘lov qilish kerak bo‘lsa-yu, pul bo‘lmasa, doim AVO platinum kredit kartasidan foydalanishimiz mumkin.