2025-yil yanvar oyida O‘zbekistonda 33,9 mln odam mobil ilovani yuklab, internet foydalanuvchilar soni 32,7 mln ga yetdi. Raqamli xizmatlar kundalik hayotning ajralmas qismiga aylanib boryapti, fintex sohasi esa o‘sish uchun mustahkam poydevor yaratyapti.
Biz O‘zbekiston FinTex Assotsiatsiyasining BNPL , to‘lovlar va transchegaraviy pul o‘tkazmalari bo‘yicha ekspertlar kengashi a’zosi Otabek Aliasqarov bilan suhbatlashib, kuz mavsumida fintex bozorida kutilayotgan o‘zgarishlar haqida so‘radik. Eng muhim yangiliklarni sizga yetkazamiz.
Fintex holati haqida raqamlar nima deydi?
Jahon fintex bozori 2000-yillarning oxirida shakllana boshlagan. O‘zbekistonda u faqat 2018–2019-yillarda rivojlanishni boshladi va bugungi kunda tajribalardan tizimli taraqqiyot sari harakatlanyapti.
Buni raqamlar juda yaxshi tasdiqlaydi:
- 2024-yilda mamlakatning asosiy to‘lov tizimi orqali 2022-yilga nisbatan 2 barobar ko‘p operatsiyalar amalga oshirildi;
- o‘tgan yili tadbirkorlarga 108 mingta noyob QR-kodlar berildi, bu esa kichik biznesga odatiy terminallardan foydalanmasdan to‘lovlarni qabul qilish imkonini berdi;
- 2024-yilda naqd puldan foydalanish kamayib, barcha to‘lovlarning 20 foizini tashkil etdi.
Bozor o‘sayotgan bo‘lsa-da, u hamon beqaror holatda qolyapti. 2024-yil 1-iyuldan boshlab O‘zbekiston fintex kompaniyalari hisobotlarni e’lon qilishni boshladi. O‘tgan yilning uchinchi choragida fintex kompaniyalarining yarmidan ko‘pi zarar ko‘rganligi haqida ma’lum qildi. Muddatli to‘lov va to‘lov tizimlar eng katta daromad olib keldi.
Otabek Aliasqarovning ta’kidlashicha, birinchi navbatda, mamlakat aholisi to‘lovlar, onlayn savdo, onlayn muddatli to‘lov va kreditlash sohalarida raqamli mahsulotlarga qiziqish va ishonch bildirilyapti. Bu foydalanuvchilar qiziqishi kompaniyalarning daromadliligiga ta’sir qilishini ko‘rsatadi.
Fintex hali ham qiyinchiliklarga duch kelyapti. Alohida qonunlar ishlab chiqilmagan, investorlar yetishmayapti, venchur loyihalar yaxshi rivojlanmagan, shuningdek, yaxshi mutaxassislar — ham texnik, ham boshqaruv sohasidagi kadrlar kam.
Ajoyib yangilik: bularning barchasini tuzatish mumkin. Markaziy bank va hukumat tuzilmalari alohida fintex bo‘linmalarini yaratishni boshladi. Kuzda esa ishni osonlashtirishga yordam beradigan yangi qoidalar qabul qilinishi mumkin.
AVO platinum — 100 mln so‘mgacha pul
2 daqiqada onlayn kredit limitini oling — 45 kungacha foiz to‘lamang
Islomiy bank qachon bozorga kiradi va nimalarni kutish mumkin
O‘zbekistonda islomiy bank faoliyati to‘g‘risidagi qonun loyihasi hozirda Vazirlar Mahkamasida ishlab chiqilyapti. Aliasqarovning aytishicha, bu loyiha bozorga yangi kompaniyalarni kiritish, mamlakatda birinchi islomiy banklarni ochish va yangi islomiy moliyaviy mahsulotlarni qonuniylashtirish uchun asos bo‘ladi.
Bunday qadam investitsiya muhitini sezilarli darajada yaxshilaydi hamda nafaqat yirik islomiy jamg‘armalarni, balki xalqaro moliya tashkilotlarini ham jalb qiladi. Birinchi islomiy banklarning ish boshlashi O‘zbekiston aholisining ko‘p qismi uchun haqiqatan ham muhim voqeaga aylanadi.
Markaziy bank fintexni qo‘llab-quvvatlash uchun qanday dasturlarni ishga tushiryapti
May oyida Markaziy bank mamlakatning fintex sanoatini qo‘llab-quvvatlash dasturini ishlab chiqayotganini e’lon qildi. Dasturda nobank kreditlash, mikromoliyaviy tashkilotlar va mahalliy fond bozorlarini rivojlantirishni rag‘batlantirish ko‘zda tutilgan.
Aliasqarov qo‘shimcha qilishicha, Markaziy bank tartibga solish sinov maydonchasi , raqamli infratuzilma va fintex mahsulotlarini sinovdan o‘tkazish markazini yaratish bo‘yicha tashabbuslarga start beradi: «Bu ham startaplar, ham innovatsion bank yechimlari uchun imkoniyatlar yaratadi, yangi modellarni xavfsiz sharoitlarda sinovdan o‘tkazishga imkon beradi».
Qonunchilik sun’iy intellektni qanday nazorat qiladi?
Aprelda 2030-yilgacha sun’iy intellektni rivojlantirish strategiyasiga asoslangan sun’iy intellekt to‘g‘risidagi qonun loyihasini taqdim etishdi. Unda «sun’iy intellekt» tushunchasi aniqlanib, uning yordamida yaratilgan kontentni belgilash masalasi ko‘rib chiqiladi, shuningdek, shaxsiy ma’lumotlarni sun’iy intellekt orqali noqonuniy qayta ishlash uchun javobgarlik masalalari muhokama qilinadi.
Fintex kompaniyalari algoritmlar shaffofligi, shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish va qarorlarning asoslanishini tushuntirish bo‘yicha yangi talablarga duch kelishi mumkin. Ijobiy tomonlardan biri shuki, bu foydalanuvchilarning ishonchini oshiradi.
2025-yilda mikromoliyaviy xizmatlar bozorida qanday o‘zgarishlar bo‘ladi
2024-yilda O‘zbekistonda mikromoliyaviy xizmatlar hajmi o‘tgan yilga nisbatan ikki barobar oshdi. Barcha qarzlarning 90 foizi 100 mln so‘mgacha bo‘lgan kreditlarni tashkil etadi. 2025-yil fevral oyidayoq prezident mikromoliyaviy banklar tashkil etishga ruxsat beruvchi qonunni imzoladi.
Shunday shartlarga ega banklar orasida AVO bank ham mavjud. Bu yerda 100 mln so‘mgacha limit va 45 kungacha imtiyozli muddatga ega AVO platinum kredit kartasini ochish mumkin. Bunday kreditlarning asosiy afzalligi shundaki, ularni garov, ma’lumotnoma, kafil va hatto kredit tarixisiz ham olish mumkin.
Otabek Aliasqarovning fikricha, shu munosabat bilan mikromoliya tashkilotlarining mikromoliyaviy banklarga aylanishi kutilyapti. Shartlarning shaffofligi, xatarlarni boshqarish va iste’molchilarni himoya qilishga ko‘proq e’tibor qaratiladi.
Shuningdek, ilgari buni amalga oshirmagan barcha kredit beruvchi va moliyalashtiruvchi kompaniyalar uchun qarz oluvchilarning to‘lov majburiyatlarini kredit byurolariga topshirish talabi kuchaytiriladi. Bu aholining qarz yukining haqiqiy darajasini baholash uchun muhim.
Fintex tashkilotlarini qanday o‘zgarishlar kutyapti?
Aliasqarovning fikricha, fintex kompaniyalari banklar va investitsiya fondlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yishlari, shuningdek, mikromoliyaviy tashkilotlar yoki mikromoliyaviy banklar litsenziyalarini olishlari zarur. Bu nafaqat mahsulotlar turlarini kengaytiradi, balki bozordagi mavqeini ham mustahkamlaydi.
Bundan tashqari, shaxsiy raqamli ekotizimlarni yaratish va bank infratuzilmasi hamda hamkor platformalar bilan integratsiyani tezlashtiradigan Open API standartlarini joriy etishga tayyorgarlik ko‘rish muhim. Masalan, foydalanuvchilar xarajatlarini nazorat qilish uchun bank hisoblarini moliyaviy ilovaga ulash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Joriy yilda fintex bozorining o‘sish nuqtalarini muddatli to‘lov xizmatlari, onlayn savdo va raqamli mikroqarzlar shakllantirishda davom etadi. Islomiy moliya va kriptomahsulotlarning joriy etilishi rivojlanishning yangi tendensiyalari va yo‘nalishlarini belgilashi mumkin.
Ko‘pchilik o‘zgarishlarni foydalanuvchilar fon rejimida sezadilar. Lekin ularning natijasi sezilarli bo‘ladi: onlayn muddatli to‘lovlar va mikroqarzlar shartlari yanada shaffof, mahsulotlar esa qulayroq va shaxsiylashtiriladigan bo‘ladi.
*Maqolada keltirilgan ma’lumotlar saytga joylashtirilgan vaqt uchungina amal qiladi: fikrlar muallifning shaxsiy qarashlarini aks ettiradi va AVO bank'ning rasmiy nuqtayi nazariga mos kelmasligi mumkin. Bank havola qilingan tashqi manbalar uchun mas’uliyatni zimmasiga olmaydi, ko‘rsatilgan narxlar esa taxminiy xarakterga ega. Qaror qabul qilishdan oldin eng so‘nggi ma’lumotlar bilan tanishib chiqishni tavsiya qilamiz.
