To‘g‘risini aytganda, 145% lik bojxona to‘lovlari va «Dunyo savdo halokati yoqasida» kabi sarlavhalarni o‘qiganingizda, dastlab sahifani yopib qo‘ygingiz keladi. Bu voqealar qayerdadir uzoqda, «titanlar jangi» darajasida va bizga daxli yo‘qdek tuyuladi.
Lekin aslida bunday emas. Chunki siz Xitoy bilan savdo qilmasangiz ham, Kaliforniyaga pomidor eksport qilishni rejalashtirmasangiz ham, bu urush supermarketdagi narxlarga, kreditga olinadigan texnikaga va ayirboshlash shoxobchalaridagi so‘m kursiga ta’sir qiladi. Keling, dunyoda savdo sohasida nimalar bo‘layotganini va buning O‘zbekiston uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini oddiy tilda tushuntirib beramiz.
Bojxona urushi: aslida gap nima haqida?
AQSh va Xitoy 2018-yildan beri savdo orqali bir-biriga o‘z kuchini namoyish qilmoqda. 2025-yilda vaziyat yana keskinlashdi: Amerika Xitoy tovarlariga 145% lik boj joriy qildi, Xitoy esa bunga javoban Amerika tovarlariga 125% lik boj qo‘ydi. Ya’ni, «salomga yarasha alik» qabilida. Biroq bu bolalar janjali emas, balki bizga o‘xshagan oddiy tomoshabinlar ham jabr ko‘radigan jang.
📌 The Guardian ma’lumotlariga ko‘ra, bu «iqtisodiy o‘zaro bo‘g‘ish» bo‘lib, global inqirozga olib kelishi mumkin.
Bu O‘zbekiston iqtisodiyotiga qanday zarba beradi?
Ma’lumot uchun, 2025-yilning yanvar oyida O‘zbekiston Xitoyga atigi 88 mln dollar eksport qilgan bo‘lsa, deyarli 907 mln dollarlik mahsulot import qilgan. Ya’ni, biz ulardan sotganimizdan 10 baravar ko‘p narsa xarid qilamiz.
Xitoy AQSH bozorini yo‘qotganda esa, u qo‘shni mamlakatlarga ko‘proq mahsulot sota boshlaydi. Toping-chi, kimga? Ha-ha, aynan bizga — arzon narxlarda, biroq mahalliy ishlab chiqaruvchilarni siqib chiqarish xavfi bilan.
Ijobiy tomoni — arzon texnika sotib olish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Salbiy tomoni — o‘zbek tadbirkorlari Xitoy mahsulotlari bilan raqobatga bardosh bera olmaslik ehtimoli bor.
📌 CEIC va Trading Economics ma’lumotlariga ko‘ra, Xitoy bilan savdo taqchilligimiz allaqachon 800 mln dollardan oshib ketgan.
Bu oddiy odam uchun qanday ma’noga ega?
Aytaylik, siz smartfon sotib olmoqchisiz. Katta ehtimol bilan, u Xitoyda ishlab chiqarilgan. Mojaro sharoitida u hatto biroz arzonlashishi ham mumkin — Xitoy savdo aylanmasini yo‘qotmaslik uchun ombor zaxiralarini har qanday joyga bo’shatishga harakat qiladi.
Endi tasavvur qiling: siz paxta yetishtiruvchi va eksport qiluvchi kompaniyada ishlaysiz. Xitoy — yirik xaridorlardan biri. Agar ularning iqtisodiyoti sekinlashsa, eksport kamayadi, maoshlar ham pasayadi, natijada siz ham kamroq xarajat qilasiz.
Deylik, chet elda o‘qish uchun pul yig‘yapsiz. Valyuta beqarorligi tufayli so‘m qadrsizlanadi — va siz o‘sha dollarni sotib olish uchun endi 10 mln emas, balki 12 mln so‘m to‘plashingiz kerak bo‘ladi.
📌 WSJ tahlilchilarining aytishicha, importga qaramlik yuqori bo‘lgan mamlakatlarda devalvatsiya xavfi ortib boradi.
Logistika va investitsiyalar masalasi qanday?
Yaxshi xabarlar ham bor. Global yo‘nalishlar barbod bo‘layotgan bir paytda, mintaqaviy yo‘nalishlar, aksincha, faollashmoqda. Xitoy ancha vaqtdan buyon Markaziy Osiyo orqali Yevropaga yo‘l ochib kelmoqda. Bu esa bizda yangi omborlar, yo‘nalishlar va logistika sohasida ish o‘rinlari paydo bo‘lishi mumkinligini anglatadi.
Ammo investitsiyalar masalasi murakkabroq. Biznes beqarorlikni yoqtirmaydi. Dunyoda vaziyat notinch bo‘lsa, xorijiy investorlar «kutib-kuzatish» siyosatini yuritishni boshlaydi va O‘zbekistondagi loyihalar to‘xtab qolishi mumkin. Ayniqsa, ular eksport yoki chet el valyutasiga bog‘liq bo‘lsa.
Nima qilish kerak?
Faqat vahimaga tushmang. Ammo narxlar o‘zgarib turishi mumkinligini hozirdan tushungan yaxshi. Ish ham shunday. Dunyo tobora o‘zaro bog‘liq bo‘lib bormoqda, hattoki AQShdagi tarif ham Giotto dagi chekingizga bilvosita ta’sir qilishi mumkin.
Biz nima qila olamiz? Kursni kuzatib borish, mahalliy ishlab chiqaruvchilarni (agar ulardan biri bo‘lsangiz — o‘zingizni ham) qo‘llab-quvvatlash va... vahimali xabarlarni moychechak choyisiz o‘qimaslikka harakat qiling 🌼🍵
*Maqoladagi ma'lumotlar nashr etilgan vaqt uchungina amal qiladi. AVO bank ushbu ma'lumotlar kelajakda ham xuddi shunday va dolzarb bo'lib qolishiga kafolat bermaydi. Qaror qabul qilishdan oldin eng so'nggi ma'lumotlarni tekshirishingizni maslahat beramiz.
*Maqoladagi fikr — muharrirning shaxsiy fikri bo'lib, u AVO bank pozitsiyasini ko'rsatmaydi. Bank ma'lumotlar to'g'riligi va undan foydalanish oqibatlari uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
*Maqolada tashqi resurslarga havolalar keltirilgan. AVO bank tashqi resurslardagi ma'lumotlar uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
