Har kuni biz nimagadir pul ishlatamiz: transportga haq to‘laymiz, qahva sotib olamiz, do‘stlarga pul o‘tkazamiz. Pul hayotimizning ajralmas qismiga aylangan va u qanday paydo bo‘lganini ko‘pincha o‘ylab ham ko‘rmaymiz. Aslida esa, insoniyat bir vaqtlar umuman pul ishlatmagan vva faqat mahsulotlarni almashish orqali savdo qilgan.
Xo‘sh, odamlar qanday qilib barterni tark etib, pul tizimiga o‘tgan?
Barter davri
Tasavvur qiling, siz qadimgi qishloqda yashaysiz. Kimdir bug‘doy o‘stiradi, kimdir kulolchilik bilan shug‘ullanadi, yana kimdir chorvachilik qiladi. Hamma o‘z mahsulotini bir-biriga almashtiradi: dehqon kulolga bug‘doy berib, evaziga sopol idish oladi. Bu usul «barter» deb atalgan va dastlab juda qulay bo‘lgan.
Ammo muammo shunda ediki, har doim ham sizning mahsulotingizni olishni istagan odam topilavermasdi. Masalan, sizga bolta kerak, lekin temirchi qo‘y olishni xohlamaydi. Unga tuz kerak, ammo sizda tuz yo‘q. Shunda uchinchi odamni topishingiz kerak bo‘lardi: u qo‘yingizni tuzga almashtiradi, siz esa tuzni boltaga almashtirasiz. Bu juda noqulay edi, shuning uchun odamlar hammaga birdek kerak bo‘ladigan umumiy to‘lov vositasini izlay boshladilar. Shunday qilib, taxminan miloddan avvalgi 3000-yillarda birinchi pullar paydo bo‘la boshladi.
Tangalarning paydo bo‘lishi
Haqiqiy inqilob miloddan avvalgi VII asrda sodir bo‘ldi. Lidiya (hozirgi Turkiya hududi) hududida birinchi oltin va kumush tangalar zarb qilindi. Ular ixcham, mustahkam va qalbakilashtirishning deyarli imkonsizligi sababli tezda ommalashdi. Tangalar ming yillar davomida asosiy to‘lov vositasi bo‘lib qoldi.
Qog‘oz pullarga o‘tish
Tangalarning afzalliklari ko‘p bo‘lsa-da, kamchiliklari ham bor edi: katta miqdordagi tangalarni saqlash va tashish juda noqulay edi. Bunga yechim Xitoyda topildi: milodiy VII asrda Tang sulolasi davrida birinchi qog‘oz pullar paydo bo‘ldi. Savdogarlar tangalarni maxsus omborlarda saqlab, evaziga qog‘oz kvitansiyalar olishardi. Keyinchalik bu kvitansiyalar haqiqiy pul sifatida ishlatila boshlandi.
Yevropada qog‘oz pullar XVII asrda paydo bo‘ldi. Ular tangalarga qaraganda qulayroq va arzonroq bo‘lgani uchun tezda asosiy to‘lov vositasiga aylandi.
Zamonaviy pul
Bugungi kunda pul yanada katta o‘zgarishlarga uchradi. Naqd pul ishlatish tobora kamayib bormoqda, aksariyat to‘lovlar onlayn amalga oshirilmoqda. Ilova orqali pul o‘tkazganingizda yoki telefon orqali to‘lov qilganingizda, siz elektron pullardan foydalanayotgan bo‘lasiz.
Oldin — oltin, hozir esa — AVO platinum
To‘lov stikeringizni rasmiylashtiring va xaridlarni bir tegishda amalga oshiring!
Kelajakda pul qanday bo‘ladi?
Pul rivojlanishda davom etmoqda. Bugungi kunda biz kriptovalyutalar, raqamli milliy valyutalar va blokcheyn texnologiyalarining rivojlanishini kuzatyapmiz. Balki kelajakda odatdagi pul umuman yo‘qolib, barcha hisob-kitoblar faqat raqamli muhitda amalga oshar?
Xulosa
Pul barterning murakkabligidan boshlab zamonaviy raqamli to‘lovlargacha uzoq yo‘lni bosib o‘tdi. U tobora qulay, tezkor va ishonchli bo‘lib bormoqda. Kelgusi 50 yoki 100 yilda pul qanday shaklga ega bo‘lishini hozircha hech kim aniq bilmaydi, ammo bir narsa aniq: pul jamiyatimizning ajralmas qismiga aylangan va undan voz kechish qiyin bo‘ladi.
