Erkinlik va yanada ko‘proq mas’uliyat: mustaqil hayot haqida

23 yoshimda ota-onamdan alohida yashashni boshlaganman. Hozir «Qancha uzoqlashsang, shuncha yaqinlashasan» degan maqol aynan men uchun to'qilganga o'xshaydi. Biroq, ota-onamdan alohida yashash menga mustaqillik va erkinlik tuyg‘usi bilan birga, ular bilan yashaganda xayolimga kelmagan ko‘plab masalalarni mustaqil hal qilish zaruratini ham keltirib chiqardi.

Men ham juft bo‘lib, ham yolg‘iz yashab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ldim. Albatta, bular orasida farq bor. Har ikki holatda ham qaror qabul qilishni va muammolarni hal etishni o‘rganasiz. Ammo juft bo‘lib yashaganda, agar munosabatlar sog‘lom bo‘lsa, ko‘plab tashvishlar ikkiga taqsimlanadi. Yolg‘iz yashash esa butunlay boshqacha tajriba — uning ko‘plab afzalliklari bor, lekin kamchiliklari ham yetarlicha. Bugun men o‘z tajribam bilan o‘rtoqlashaman — ehtimol, u kimgadir foydali bo‘lar. 

Pul 

Avvaliga tajriba, jumladan, moliyaviy tajriba har kimda har xil ekanligini aytib o'tish kerak. Bu esa his-tuyg‘ularingizga, onglilik va mas’uliyatingiz darajasiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Kimdir o‘z uyida, kimdir ijarada yashaydi; ba'zilar faqat o‘zi uchun javobgar, boshqalar esa yaqinlariga ham yordam beradi, yana boshqalarda esa, aksincha, ularni ota-onasi qo‘llab-quvvatlaydi. Sherigim bilan biz o‘z uyimizda yashardik, bu hayotimizni ancha yengillashtirardi — hatto moliyaviy qiyinchiliklar bo‘lsa ham, doimo yashash joyimiz borligidan xotirjam edik.

Shundan so‘ng 2 yil davomida bir o'zim ijarada yashadim. O‘zimni to‘liq ta’minlab, hech kimni boqishim shart emas edi. Shu sababli ancha tinch yashardim — ya'ni o'zimga o'zim javobgar edim. Lekin ba’zida sendan biror narsa kutadigan odaming bo'lmasa, ancha shalpayib ketarkansan.

Dastlabki yarim yil davomida do‘stlarimning uyida bepul yashadim, chunki ijara uchun pulim yo‘q edi, ota-onamning uyiga esa qaytishni xohlamasdim. O‘sha paytda omadim kelib, do‘stlarim mening qo'limdan tutishdi. Faqat kvartira bo‘yicha faqat kommunal xarajatlarni va ular bo‘yicha to‘planib qolgan qarzlarni to'lardim. Moliyaviy ahvolim yaxshilangach, ijara haqini to‘lay boshladim. Summa bozordagi narxlarga nisbatan juda kichik edi, lekin baribir maoshimning chorak qismini tashkil etardi. Bu pulni xohlasam ham, xohlamasam ham to‘lashim kerakligini tushunish meni doimo tetik tutardi.

Hayotimning aynan shu davrida men o‘z daromadlarim va xarajatlarim hisobini yuritishni boshladim. Avvaliga hamma narsani daftarlarga yozib bordim, keyin turli ilovalarni sinab ko‘rdim va oxir-oqibat Coinkeeper tanlovida to‘xtadim. Boshida ba’zi narsalarni yozishni unutib qo‘yardim, lekin asta-sekin bu odatga aylandi va hozir har bir kirim va chiqimni qayd etaman. Daromadlarimni toifalarga ajrataman: doimiy ish haqi, bir martalik tushumlar, sovg‘alar, keshbeklar, qarzlar. Asta-sekin o‘zim uchun qulay xarajat toifalarini shakllantirdim: ijara, oziq-ovqat savati, ovqat yetkazib berish va tashqarida ovqatlanish, kiyim-kechak, tibbiyot, kreditlar, to‘lovlar (telefon, internet, kommunal xizmatlar, obunalar), sovg‘alar, sport va sevimli mashg‘ulotlar va boshqalar.

Moliyaviy hisobotlar menga qancha va nimaga pul sarflayotganimni tushunishga, qayerda xarajatlarni qisqartirishim mumkinligini ko‘rishga hamda keyingi oylarda keraksiz xarajatlardan qochish uchun nimalarga e’tibor qaratishim kerakligini anglab olishga yordam beradi. Yaqinda esa kelajak oylar uchun ham rejalar tuza boshladim.

Mustaqil hayotning moliyaviy tizimi bo‘yicha o‘zim uchun o‘rgangan bir nechta muhim saboqlarni sizlar bilan bo'lishmoqchiman:

• Ish haqining katta qismi tirikchilikka ketadi: oziq-ovqat, uy-joy ijarasi, kommunal to‘lovlar, telefon, internet va hokazo. Bundan biroz tushkunlikka tushasiz. Ammo bu xarajatlar nisbatan barqaror bo‘lib, ularni oldindan rejalashtirish va byudjetga kiritish mumkin.
• Kafe-restoranda ovqatlanish yoki yetkazib berishga buyurtma bergandan uyda ovqat tayyorlash ancha arzonga tushadi. Buni hamma tushunadi-biladi, lekin kundalik yumushlar bilan ba'zan unutiladi. Siz ovqat sotib olasiz yoki qahvaxonadan amerikano ichasiz — bu paytda sizga xarajat kattadek tuyulmaydi. Lekin oy oxirida hisob-kitob qilsangiz, qahvaxonalarga taxminan 2 mln sarflaganingiz ma’lum bo‘ladi.
• Vaqtimiz va asablarimiz ham pul. Buni men shahar chekkasida yashaganimda angladim. Metrogacha yarim soat piyoda yurish kerak, avtobuslar qatnovidagi oraliq katta, yo‘nalishlari esa juda uzun, yana bittasidan tushib ikkinchisiga chiqish kerak edi. Ishga, onam yoki do‘stlarimnikiga borishda oldimda doim tanlov paydo bo'lardi: 40 000 so‘mni taksiga berib, 20–40 daqiqada qulay va xotirjam yetib borish yoki 1–1,5 soat asabiy yo‘l bosib, yelkamda og‘ir ryukzak bilan terga botib va jahldor holatda yetib borish. Ko‘pincha o‘zimni tanlar edim, «sotib olingan» bir soatni ishga sarflashni ma’qul ko‘rardim.

• Pul jamg‘arish zarur. Bir kuni daromadning 10 foizini omonatga qo‘yish qoidasi haqida eshitib qoldim va buni sinab ko‘rishga qaror qildim. Natijada bu odat menga maoshim kechikkan yoki kutilmagan xarajatlar paydo bo‘lgan paytlarda juda qo‘l keldi.
• Mustaqillik yolg‘izlik degani emas. Ma’lum yoshgacha hamma narsani o‘zim qilishim va hech kimga suyanmasligim kerak deb o‘ylardim. Ammo yolg‘iz yashagan vaqtimda bir necha bor moliyaviy qiyinchiliklarga duch keldim. Hayotimda meni qo‘llab-quvvatlagan insonlar bo‘lganini juda qadrlayman. Men qarz olib, o‘zimga qulay vaqtda qaytarishim yoki ijara haqini kechiktirib to‘lashim mumkin edi. Bunday vaziyatlar atrofimdagi odamlarni yaxshiroq qadrlashga o‘rgatdi. Qarz olish uchun do‘stlashish kerak demoqchi emasman, ammo samimiy insoniy munosabatlar ba’zan qiyin daqiqalarda o‘zingizga qaytadi. 

Turmush 

Bolaligimdan o'zimga yoqadigan birdan-bir narsa — ovqat tayyorlash edi. Uy yig‘ishtirish, kir yuvish, derazalarni tozalash va shunga o‘xshash ishlar juda g'ashimni keltirardi. Shu sababli ko‘pincha onam bilan tortishib-urushub turardik. Alohida yashay boshlaganimdan so‘ng, o‘zimga qulay tarzda turmush kechirishga imkon berdim. O‘zimga kerak bo‘lgan darajada tozalash, narsalarni taxlash yoki polga tashlash, uyni o‘z didimga ko'ra jihozlash bilan shug'ullana boshladim.

Vaqt o‘tishi bilan qaysarligim bosildi, bolaligimda g‘ashimga tegadigan qoidalar nima uchun kerakligini tushuna boshladim va shaxsiy turmush tarzimda bir nechta muhim jihatlar paydo bo‘ldi:

• Idish-tovoq va axlatni to‘plamaslik kerak. Umuman olganda, boshqa xonalarda tartibsizlik bo‘lsa ham, oshxonani nisbatan toza saqlashni maslahat beraman. To‘planib qolgan idishlar, suv ko‘lmaklari, yopishqoq dog‘lar va to‘lib ketgan axlat chelagi o‘zi bilan turli hidlar va yoqimsiz hasharotlarni olib keladi.

• Hojatxona va yuvinish joylarini doim tozalash kerak. Iflos santexnika nafaqat ko‘rimsiz, balki gigiyena nuqtai nazaridan ham zararlidir.
• Biz yashaydigan muhitda changni har kuni yoki hech bo‘lmaganda kunora artish, haftasiga kamida bir marta changyutgich bilan tozalashga to‘g‘ri keladi. Chang mebellar, gilamlar va matolarda yig‘ilib, nafas olish tizimimiz holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, narsalarni iloji boricha shkaflarga yashirgan afzal. Mebellar yetishmayotgani bois ko‘rpa-to‘shak, sochiq va boshqa mayda-chuyda narsalar uchun chiroyli plastik qoplar va organayzerlar xarid qildim. Uy uchun aksessuarlarni yoqtira boshladim, garchi avval bularning ustidan rossa kulardim. Shunchaki, vaqti kelib ijodkor tabiatim ham tartibsizlikdan charchadi.

Men yolg‘iz yashay boshlaganimda, tumbochkam g‘aladonlarida fen va kolgotkalar yonida ish qurollari paydo bo‘ldi. Kvartiradagi romlar yog‘ochdan bo‘lgani uchun, derazalarga yozgi to‘rni eskicha usulda: bolg‘a va mixlar bilan qoqishga to‘g‘ri kelardi. Ba’zida biror narsani burab chiqarish yoki otvyortka bilan mahkamlash kerak bo‘lardi.

Bir kuni kvartira eshigini ochayotganimda, kalit dastasi shunchaki uzilib tushdi va uyga yaqin do‘konchadan xarid qilingan ombirlar yordam berdi.

Bo‘yim 1,58 metr bo‘lgani uchun kuygan lampochkalarni narvonsiz almashtirish alohida chellenjga aylanar edi. Bir oy davomida qo‘lda kir yuvganimdan so‘ng, yarim avtomat kir yuvish mashinasini qanday ulashni o‘zim tushunib yetganimda, o‘zimdan qanchalar g‘ururlanganim hali-hanuz yodimda.

Turmush. Level up

Kvartira ijaraga olganingiz yoki o‘z uyingizda yashayotganingizdan qat’i nazar, xizmat ko‘rsatish masalalarini hech bo‘lmaganda eng keraklilarini bilishingiz kerak bo‘ladi. Avvalo, gaz, elektr energiyasi, suv va boshqalar uchun shaxsiy hisoblarni aniqlash va ularni to‘lashning qulay usulini topish lozim. Men, masalan, hamma narsani AVO orqali to‘lardim, garchi JEKka borishimga va tuman suv xo‘jaligiga tashrif buyurishimga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa-da. Qolaversa, shaxta va elektr shit qayerdaligini, kalitlar kimda ekanligini bilib olish foydadan xoli emas. Bu ma’lumot biror narsani ta’mirlash kerak bo‘lganda jarayonni tezlashtiradi.

Aytgancha, tanish elektrchi va santexnik bo'lgani juda foydali. Odatda, bunday ustalar boshqaruv kompaniyasiga biriktirilgan bo‘ladi, ammo men ularga unchalik ishonmagan bo‘lardim. Elektr bilan bog‘liq muammolarga duch kelganimda, podyezddagi shitda xususiy elektrchining raqamini topdim Santexnik kerak bo‘lib, JEKka biriktirilgan odam kelolmay qolganda esa, OLX.uz orqali mahallada ishlaydigan usta bilan bog‘landim.

Bir kuni gaz bilan shug‘ullanishga to‘g‘ri keldi. Plitadagi nuqson tufayli konforkani o‘chira olmadim, quvurdagi jo‘mrak ishlamagani uchun gazni to‘xtata olmadim (aytgancha, gaz quvurida xonadonga gaz kelishini to‘xtatuvchi ventil bo‘lishi kerak). Soat taxminan 22:30 edi. Gaz xizmati raqamini internetdan topib, qo‘ng‘iroq qildim va arizamni brigadaga uzatishdi. Menga deyarli darhol javob qaytarishdi va yarim soat ichida yetib kelishdi.

Muammo texnikada ekanligi ma’lum bo‘ldi va dastlab gazni yo'lini to'sib, plita ishlab chiqarilgan kompaniyaga murojaat qilishim kerakligini aytishdi. Biroq usta o'zi tuzatib berishini aytdi — garchi bu uning vazifasiga kirmasa-da, konforkani tuzatib, xavfsizlik bo‘yicha bir nechta maslahatlar berdi: albatta, ishlaydigan ventilli gaz quvurini o‘rnatish va doimo oshxonadan men uxlaydigan xonaga olib boradigan eshikni yopib qo‘yish kerakligini aytdi. Men oshxona bilan tutash joylashgan bir xonali uyda yashar edim. Chaqiruvning o‘zi bepul edi, lekin usta o'zining majburiyatiga kirmaydigan ishni qilib bergani uchun unga ozgina pul berdim.

Maslahatim, qo‘shnilaringizdan biri bilan tanishib, yaxshi munosabatda bo‘ling. Ba’zan uyda yoki podyezdda yashovchilarning Telegram-guruhlari bo‘ladi. Bu favqulodda vaziyatlarda juda asqatishi mumkin. 

O‘zingizga g‘amxo‘rlik qilish

Alohida yashashga qaror qilsangiz, o‘zingizga g‘amxo‘rlik qilishga tayyor bo‘ling. Ertalab vaqtida uyg‘onish (va uxlab qolmaslik), kiyimlarni yuvish va dazmollash, ish kunidan so‘ng o‘zingizga nonushta, tushlik va kechki ovqat tayyorlash kabi kundalik ishlar, ishoning, ancha vaqtingizni oladi. Albatta, har kimning mustaqillik darajasi turlicha, lekin agar ota-onangiz bilan yashab, ertalabki uyg‘otgich ovozini o‘tkazib yuborish yoki bir finjon qahva ichish haqida qayg‘urmaslikka o‘rganib qolgan bo‘lsangiz, endi bularning barchasi faqat sizning zimmangizda ekanligini unutmang.

Endi kasal bo‘lganingizda ham o‘zingizga o‘zingiz qarashingizni hisobga oling. O‘zingizga sho‘rva va murabboli choy tayyorlaysiz, kasallik varaqasini olasiz, shifokorlarni qidirasiz, tahlillarni topshirib, natijalarini olasiz, shifokorlar va dorixonalarga borasiz, dori-darmonlarni ichasiz.

Tajribamdan kelib chiqqan yana bir maslahat: yashash joyingizga eng yaqin bo‘lgan, tun-u kun ishlaydigan yoki navbatchi shifokorlari bor xususiy va davlat klinikalari haqida oldindan bilib oling. Men tez yordam chaqirishimga to‘g‘ri kelmagan bo‘lsa-da, dam olish kunida ko‘zimning keskin yallig‘lanishi bilan davlat ko‘z klinikasiga, appenditsitga shubha bilan davlat shifoxonasiga murojaat qilganman. Shuningdek, koronavirus pandemiyasi davrida ko‘p marta 24/7 ishlaydigan xususiy LOR klinikalari va laboratoriyalari xizmatlaridan foydalanganman. Yaxshiyamki, hozirgi kunda bunday klinikalar ko‘p, ba’zilarida tahlil natijalarini onlayn yoki Telegram-bot orqali olish mumkin. Bu hayotni ancha yengillashtiradi.

Xulosa qilib aytmoqchimanki, menga yolg‘iz yashash juda yoqardi. Shaxsiy hududingizning bo‘lishi, hayotingizni o‘zingiz xohlagan tuzishingiz juda ajoyib. Ammo shu 2 yil davomida «yolg‘iz yashash osonroq» degan xomxayollardan xalos bo‘ldim. Bu qiyin, siz bilgandan boshqacha. O'rganishni xohlamagan ko‘plab narsalarni o'rgandim va ancha ulg‘aydim. Umid qilamanki, mening tajribam kimningdir hayotini biroz bo'lsada yengillashtiradi.