Pul-kredit siyosati – bu markaziy bank tomonidan iqtisodiyotdagi pul massasi va kreditlashni tartibga solish uchun amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmuasidir. Ushbu siyosatning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
- Inflyatsiyani nazorat qilish.
- Milliy valyuta barqarorligini ta’minlash.
- Barqaror iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash.
Markaziy bank ushbu maqsadlarga erishish uchun bir nechta vositalardan foydalanadi. Ular narxlar darajasi, kreditlarning mavjudligi va moliyaviy barqarorlikka ta’sir ko‘rsatishga yordam beradi.
Foiz stavkalari – pul-kredit siyosatining samarali vositasi
Foiz stavkalari iqtisodiyotni boshqarishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Markaziy bank asosiy stavkani belgilaydi, u esa tijorat banklari uchun qarz olish qiymatini aniqlaydi.
Bu qanday ishlaydi:
- Stavkani pasaytirish: Kreditlar arzonlashadi, bu iste’mol va investitsiyalarni rag‘batlantiradi.
- Stavkani oshirish: Kreditlar qimmatlashadi, bu esa tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabni kamaytirib, inflyatsiyaga qarshi kurashishda yordam beradi.
Masalan, iqtisodiy pasayish davrlarida markaziy banklar odatda stavkalarni pasaytirib, iqtisodiy faollikni rag‘batlantiradi.
Ochiq bozor operatsiyalari
Bu vosita markaziy bankning davlat qimmatli qog‘ozlarini sotib olish yoki sotish orqali pul massasini qisqa muddatda boshqarish imkonini beradi.
Ishlash mexanizmi:
- Qimmatli qog‘ozlarni sotib olish: Iqtisodiyotdagi pul miqdorini oshiradi va kreditlashni rag‘batlantiradi.
- Qimmatli qog‘ozlarni sotish: Likvidlikni kamaytiradi va inflyatsiyani nazorat qiladi.
Ochiq bozor operatsiyalari pul massasini moslashuvchan va tezkor boshqarishga yordam beradi.
Majburiy rezerv talablari
Majburiy rezerv normasi – bu tijorat banklari markaziy bankda saqlashi shart bo‘lgan minimal mablag‘ miqdorini belgilovchi mexanizmdir.
Ta’sir natijalari:
- Rezerv normasi oshirilsa: Kreditlash hajmi kamayadi, bu inflyatsiyani pasaytirishga yordam beradi.
- Rezerv normasi kamaytirilsa: Kreditlash rag‘batlantiriladi va iqtisodiy faollik oshadi.
Mazkur vosita kuchli ta’sir ko‘rsatsa-da, uning qattiq ta’siri tufayli kamroq qo‘llaniladi.
Pul-kredit siyosatining boshqa vositalari
Markaziy banklar moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun qo‘shimcha usullardan ham foydalanadilar:
- Valyuta intervensiyalari: Milliy valyuta kursini tartibga solish uchun xorijiy valyutani sotib olish yoki sotish.
- Likvidlik kreditlash: Tijorat banklariga likvidlikni saqlash uchun mablag‘lar taqdim etish.
- To‘g‘ridan-to‘g‘ri tartibga solish: Kreditlash hajmini cheklash yoki maksimal stavkalarni belgilash.
Ushbu usullar asosiy vositalarni to‘ldiradi va aniq maqsadlarga erishishga yordam beradi.
AVO platinum — sizning foizsiz imkoniyatlaringiz kartasi
Ilovada ro'yxatdan o'ting va shu ondayoq virtual kartani bepul oling
Pul-kredit siyosatining afzalliklari va cheklovlari
Pul-kredit siyosati vositalaridan foydalanish o‘ziga xos afzalliklar va cheklovlarga ega.
Afzalliklari:
- Pul bozorini moslashuvchan tartibga solish.
- Iqtisodiy jarayonlarga tezkor ta’sir ko‘rsatish imkoniyati.
Cheklovlari:
- Vositalarni qo‘llash natijalari kechikib ko‘rinadi.
- Noto‘g‘ri foydalanish iqtisodiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
- Samarasizlik noto‘g‘ri prognozlar yoki markaziy bankning kechikkan harakatlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Xulosa
Pul-kredit siyosati foiz stavkalari, ochiq bozor operatsiyalari va majburiy rezerv talablari kabi vositalarga asoslanadi. Ular moliyaviy tizim barqarorligini ta’minlash, inflyatsiyani nazorat qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish imkonini beradi. Biroq, optimal natijaga erishish uchun muvozanatli va o‘ylangan yondashuv talab etiladi. Markaziy bank ushbu mexanizmlar yordamida iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi.
