Agarda siz o‘zingizni firibgarlar tuzog‘iga ilinmaydigan, ehtiyotkor odam deb hisoblasangiz, unda men bilan bo’lib o’tgan voqeani o’qishingizni tavsiya qilaman. Men ham qachonlardir siz bilan bir qatorda edim, lekin topingchi, qanday vaziyat yuz berdi.
Ushbu maqolada men qanday qilib va nima sababdan klassik fishing (onlayn firibgarlik) qurboniga aylanganim va o‘z mablag‘larimni yo‘qotmaslik uchun qanday choralar ko‘rganim haqida aytib beraman.
Buxoroga chipta sotib ololmadim! Nega?
Mening voqeam juda oddiy: bir kuni Toshkentdan Buxoroga chipta sotib olish maqsadida, aslida aviakompaniyaga tegishli bo’lmagan soxta saytga karta ma’lumotlarimni kiritdim. Shu asnoda, albatta, chipta olishga muvaffaq bo‘lmadim.
Odatda biz firibgarlar bilan muloqotni telefon suhbati yoki yozishmalar sifatida tasavvur qilamiz, bunday vaziyatlarga tayyormiz deb o’ylaymiz. Ammo, «kutilmaganlik faktori» va stress holatiga tushib qolishimiz mumkinligi haqida unutamiz.
Tovlamachilar tuzog’iga tushish ehtimoli siz shosha-pisha harakat qilganingizda yoki stress holatida bo'lganingizda ortadi. Ba’zida esa, yetarlicha hordiq chiqarmaslik va ma’lumotlarni e’tiborsizlik bilan kiritishning o’zi kifoya. Kaminaning vaziyatiga to'xtalsak, unda ushbu omillarning barchasi mujassam edi. Natijada: norasmiy telegram-kanalidan go’yoki aviakompaniya saytiga olib boruvchi soxta havolani nusxalab oldim.
Mablag‘larimni qanday asrab qoldim
Xo’sh, karta ma’lumotlarimni feyk saytga kiritganliginmi ilg’aganim zahotiyoq, qanday chora ko’rdim? Birinchi qilgan ishim bank mobil ilovasiga (mening vaziyatimda, bu — AVO bank) kirdim va kartamni blokladim. Baxtimga, bu bir necha soniyada hal bo’ldi.
Keyin, bankning aloqa markaziga qo’ng’iroq qilib, pul o’tkazmasini bekor qilish va yangi plastik karta chiqarib berishlarini iltimos qildim. Yangi kartani rasmiylashtirish juda oson kechdi. Undan tashqari, AVO xodimlari keyinchalik mablag'larimni qanday himoya qilishim kerakligini batafsil tushuntirishdi. Bu uchun ularga alohida rahmat!
Karta tezda blokka tushirildi, shuning uchun undan faqat o'sha saytda ko’rsatilgan chiptalar summasigina yechildi. Ammo, bu militsiya xodimlariga murojaat qilishim va firibgarlik to’g’risida ariza qoldirishimga hech qanday mo’nelik qilmadi.
2024-yilda O‘zbekistondagi TOP-3 ta firibgarlik sxemalari
«Qiyofadosh» saytlar sxemasi juda mashhur, ammo fishingning boshqa, keng tarqalgan turlari ham mavjud. Keling, misollarda ko’rib chiqamiz.
«Bank xodimi» qo‘ng‘irog‘i
Bu firibgarlikning taniqli turlaridan biri. Karta ma’lumotlarini qo’lga kiritish ilinjida «bank xavfsizlik xizmati» dan qo’ng’iroq qilishadi.
Soxta bank xodimi karta ma’lumotlari yoki SMS orqali kelgan kodni zudlik bilan aytishingiz kerak bo'lgan sabablarni sanab o'tadi: hisobingizda shubhali operatsiyalarni payqaganlari va kartani blokga tushirishni taklif qiladi, yangi ilovani yuklab olish yoki SMS dagi havola orqali o’tishingizni so'raydi.
Qo’ng’iroq qiluvchining iddaolari qanchalik haqiqatdek yangramasin, bir narsani yodda tutish MUHIM — haqiqiy bank xodimi HECH QACHON karta ma’lumotlaringizni so’ramaydi, hattoki, uni bloklash kerak bo’lsa ham.
Yaxshisi, quyidagi taktikani qo'llang: ortiqcha savollarsiz go‘shakni qo‘ying (ha, shunaqa qilsa bo‘ladi) va bankning rasmiy raqamiga qo‘ng‘iroq qiling. Agar haqiqiy bank xodimi qo‘ng‘iroq qilgan bo'lsa ham, — ehtiyotkorligingiz uchun maqtovga sazovor bo‘lasiz. Asosiysi esa, pullaringizni yo‘qotmaysiz!
Yaqin insoningiz og‘ir holatda
Hiylagarlar huquqni muhofaza qiluvchi organ xodimi sifatida qo‘ng‘iroq qilib, qurbonlarga ularning qarindoshlari yo‘l transport hodisasi yoki qo‘lga olinganligi haqida xabar berishadi. Keyin muammoni «yechish» bahonasida pul talab qilishadi.
Bunday holatda sarosimaga tushmasdan, suhbatni to‘xtating va o'sha qarindoshingiz bilan bog‘laning.
SMS va messendjerlardagi havolalar
Firibgarlikning yana bir keng tarqalgan turi — «smishing» (inglizchadan SMS va fishing) yoki, sodda qilib aytganda, matnli xabarlar orqali tovlamachilik.
To‘satdan «yutuqqa» ega bo‘lish yoki jarima haqida SMS olish, buning hammasi — smishing. Bundan tashqari soxta bankdan kelgan turli xabarlar ham shular jumlasidandir: «hoziroq havola orqali o‘ting / ilovani yuklab oling / ma’lumotlaringizni kiriting» va h.k. Ushbu havolalar fishing saytlariga olib boradi yoki telefoningizga virus yuboradi.
Bunday xabarlar odatda tunda yoki erta tongda, siz uyqudan hali uyg‘onmagan va vaziyatga yetarlicha baho berolmaydigan vaqtda yuboriladi. Shuning uchun, SMS qanchalik ishonarli ko‘rinmasin, havola orqali o‘tmang, shaxsiy ma’lumotlaringizni hech kimga aytmang va «oson pullar» haqidagi va’dalarga ishonmang.
Hamma xarajatlarni oldindan rejalashtirib bo’lmaydi
Lekin AVO platinum kredit kartasi bilan hech nimadan qo’rqmasangiz ham bo’ladi
O‘zingiz va yaqinlaringizni qanday himoya qilishingiz mumkin
- Shaxsiy va karta ma’lumotlaringizni (CVC/CVV, kartaning amal qilish muddati, SMS orqali kelgan kodlar) hech kimga oshkor qilmang.
- Tovar yoki xizmat uchun to‘lov qilishdan oldin saytning nomini yaxshilab tekshiring. Himoyalangan sayt «HTTP» emas, balki «HTTPS» bilan boshlanadi va unda yopiq qulf belgisi bo'ladi.
- Havolaga ega bo‘lgan har qanday SMS-xabarlardan ehtiyot bo’ling. Ijtimoiy tarmoqlar va ilovalardagi havolalar orqali o’tmang. Buning o‘rniga, o'zingiz rasmiy saytga kirib, uni «Xatcho‘plar» bo‘limida saqlang.
- Firibgarlar qo‘llaydigan usullar haqida keksa qarindoshlaringizni ham ogohlantiring. Birovga pul o‘tkazishdan oldin sizga yoki bankka qo‘ng‘iroq qilishlarini so‘rang.
- Ikki bosqichli kirish tizimidan foydalaning.
- Banklar / tashkilotlar bilan faqatgina rasmiy raqamlar orqali bo‘g‘laning.
- Ishonchli to‘lov tizimlaridan hamda firibgarlardan himoyalangan bank kartalaridan foydalaning.
- Kelib tushayotgan va hisobongizdan yechib olinayotgan mablag‘larni osongina kuzatib turish uchun SMS-xabarnoma xizmatini ulang.
- Kunlik xarajatlar uchun alohida karta tuting va karta bo'yicha operatsiyalarga sutkalik cheklov o‘rnating.
Jinoyatchilar har yili aldovning yangicha usullarini o‘ylab topishadi. Zamonaviy tuzoqlardan xabardor bo‘lish uchun yangiliklarni kuzatib boring. Yodda tuting, xabardorlik — tovlamachilarga qarshi kurashda asosiy qurolingiz.
*Maqoladagi ma'lumotlar nashr etilgan vaqt uchungina amal qiladi. AVO bank ushbu ma'lumotlar kelajakda ham xuddi shunday va dolzarb bo'lib qolishiga kafolat bermaydi. Qaror qabul qilishdan oldin eng so'nggi ma'lumotlarni tekshirishingizni maslahat beramiz.
*Maqoladagi fikr — muharrirning shaxsiy fikri bo'lib, u AVO bank pozitsiyasini ko'rsatmaydi. Bank ma'lumotlar to'g'riligi va undan foydalanish oqibatlari uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
