Jahon iqtisodiy forumining «Ish o‘rinlari kelajagi 2025» hisobotini o‘qib chiqdim. Ba’zi bashoratlar futuristik filmlar uzoq va amalga oshmaydigan bo‘lib tuyulgan bolaligimni eslatdi, ba’zilari esa biroz hayratga soldi.
Dunyo o‘zgaryapti va buni to‘xtatib bo‘lmaydi, shuning uchun unga moslashishga tayyorgarlik ko‘rgan ma’qul. Maqolada mehnat bozorini qanday kelajak kutayotganini ko‘rib chiqamiz.
Eski va yangi kasblar
Kasb sohasidagi o‘zgarishlar ilgari ham sodir bo‘lgan, lekin hozirgidek tezlik bilan emas. XX asrda yo‘qolib ketgan kasblarni olaylik. Bu nafaqat ekzotik chiroqchi yoki aravakash, balki ota-onalarimizga yaxshi tanish bo‘lgan telefonchi va mashinachi ayollar, hatto videoprokat xodimlari hamdir. 30 yoshdan oshgan har bir kishi DVD disklar va videokassetalarning ulkan to‘plamlarini eslaydi, ular striming xizmatlari paydo bo‘lishi bilan eski yodgorlikka aylandi.
Asta-sekin yo‘qolib borayotgan kamida bitta zamonaviy kasbni ishonch bilan aytish mumkin — supermarketdagi kassirlar. Va bu qayerdadir chet elda emas, Toshkentdagi yirik supermarketlar tarmog‘ida o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish kassalari bor va bundan keyin ular faqat ko‘payadi. Shu bilan birga, ijtimoiy tarmoqlar paydo bo‘lishidan oldin xayolga ham kelmagan yangi SMM-menejerlar va sun’iy intellekt bilan bog‘liq mutaxassisliklar to‘plami ham tez sur’atlar bilan paydo bo‘lmoqda.
Prognozlarga ko‘ra, hozirgi birinchi sinf o‘quvchilarining yarmidan ko‘pi hali mavjud bo‘lmagan kasblar bo‘yicha ishlaydi.
Mehnat bozoriga ta’sir qiluvchi 4 ta asosiy omil
- Raqamli transformatsiya: sun’iy intellekt, robotlashtirish va robototexnika deyarli barcha sohalarda faol ishtirok etyapti va kelajakda biz o‘rganib qolgan ish jarayonlarini o‘zgartirishda davom etadi;
- Geosiyosat: sanksiyalar, harbiy harakatlar, piratlar, migratsiyaga duch kelganda, ish beruvchilar nafaqat logistika va moliyaviy yukni, balki kadrlar zaxirasini ham qayta ko‘rib chiqyaptilar. Kerakli xodimlarni qayerdan izlash, qayerdan jalb qilish va nima bilan jalb qilish mumkin?
- Demografiya: iqtisodiyot va mehnat bozoriga ikkita trend ta’sir ko‘rsatadi: rivojlangan mamlakatlarda ishlovchi aholi darajasi pasayadi, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa, aksincha, oshadi;
- Yashil o‘tish : atrof-muhitga zararni kamaytirishga intilish ham mehnat bozoridagi o‘zgarishlarga hissa qo‘shadi.
Batafsil ko‘rib chiqamiz
Texnologiyalar sun’iy intellekt va Big Data bilan ishlash, neyron tarmoqlarni ishlab chiqish, barcha jarayonlarni avtomatlashtirishga talab yaratyapti. Bu muhandis va dasturchilardan yangi ko‘nikmalarni talab qiladi. Shaxsiy ma’lumotlarning tobora kamroq maxfiyligi, qayta ishlanishi va tahlili sharoitida kiberxavfsizlik bo‘yicha mutaxassislarga talab katta bo‘ladi.
2025–2030-yillarda avtomatlashtirish va raqamlashtirishning lavozimlar o‘sishi va qisqarishiga ta’siri
Ish beruvchilarning yarmidan ko‘pi ish jarayonlarida sun’iy intellektdan foydalanmoqchi. Taxminan 40 foizi avtomatlashtirish orqali shtatlarni qisqartirishni rejalashtiryapti. Faqat inson bajaradigan ishlar hajmi 50 foizdan 34 foizga qisqarishi kutilyapti. Ilg‘or rahbarlar bunga ijobiy qarashadi: IT-texnologiyalar va yechimlar insonning o‘rnini egallamasdan, uning kamchiligini to‘ldiradi. Ba’zi kompaniyalar o‘z xodimlarini o‘qitadi, boshqalari esa qo‘shimcha resurslarni jalb qiladi. Mutaxassislikni o‘zgartirish, qayta tayyorlash va yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtirish dasturlari ko‘payishi kutilyapti.
Geosiyosiy vaziyat mehnat bozoriga biroz boshqacha ta’sir ko‘rsatadi. Dunyoda beqarorlik kuchayib, kadrlar masalasida qaror qabul qilish qiyinlashyapti. Xitoy tilini biladigan mutaxassislarga ehtiyoj ortib borayotganini 5–10-yil oldin taxmin qilish mumkin edi, deylik. Lekin butun dunyo bo‘ylab logistikaning tubdan o‘zgarishini va shunga mos ravishda yangi mamlakatlarda va hatto yangi qit’alarda xodimlarga bo‘lgan ehtiyojni oldindan aytish deyarli imkonsiz edi.
Demografik omil rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda turlicha ishlaydi. Masalan, Italiyaning mehnatga layoqatli aholisi (15–64) 2050-yilga borib 37 mln dan 29 mln gacha, ya’ni 20 foizdan ko‘proq qisqaradi. Shunga o‘xshash manzaraga ega mamlakatlarda nimalarni kutish mumkin? Sog‘liqni saqlash sohasi gerontolog shifokorlar, hamshiralar va barcha toifadagi ijtimoiy mutaxassislarga katta ehtiyoji bor. Yoshlar soni keskin o‘sib borayotgan mamlakatlarga esa yosh iste’dodlarni yo‘naltira oladigan o‘qituvchilar, professorlar, murabbiylar va kuratorlar kerak.
Yashil o‘tishga kelsak, qazib olish sanoatida qisqartirishlar kutilyapti. Yevropa konchilari so‘nggi o‘n yillarda konlarning yopilishiga duch kelishgan. Lekin chiqindilarni kamaytirib, muqobil yoqilg‘i manbalarini ishlab chiqa oladigan biologlar va muhandislarga talab ortadi.
Barcha 100 ta ko‘nikma
Prognozlarga ko‘ra, yaqin 5 yil ichida barcha zamonaviy ko‘nikmalarning qariyb 40 foizi o‘zgaradi yoki shunchaki eskiradi.
Kelajakda qanday fazilat va ko‘nikmalar kerak bo‘ladi? Eng ko‘p talab qilinadigan ko‘nikmalar — sun’iy intellekt bilan ishlash, Big Data va umumiy texnologik savodxonlik. Ko‘nikmalar xit-paradining yetakchisi — tahliliy fikrlash. Undan keyin moslashuvchanlik, ijodkorlik va, albatta, stressga chidamlilik keladi. Shuningdek, yangi narsalarni o‘rganishga intilish va jamoada ishlashga tayyor bo‘lish ham muhim.
Qanday moslashish va qaysi sohaga o‘qish kerak?
Vahimaga tushmasdan, nima bo‘layotganini xotirjam o‘rganamiz va bizni nima ko‘proq o‘ziga jalb qilayotganini aniqlaymiz. Ishni to‘satdan to‘xtatib qo‘yish kerak emas. Biz faqat global tendensiyalar haqida so‘zlab berdik. O‘zbekistonda o‘z mutaxassisligimizni aniqlab olish uchun hali vaqtimiz bor.
Eng kamida 5 ta superdolzarb kasbni osongina sanab o‘tish mumkin:
- AI-dasturchilar;
- AI-murabbiylar;
- Prompt-muhandislar;
- AI-ijodkorlar;
- Ta’lim dasturlari dizaynerlari.
Kasbni o‘rganish, hunarni egallash mumkin. Onlayn o‘qish mumkinligi sababli, vazifa osonlashadi.
Masalan, grafik dizayner bazasini 6 oyda o‘zlashtirish mumkin. 20 ta neyron tarmoq bilan ishlashni 3 oyda o‘rgana olasiz. Butun boshli UX/UI-dizayner mutaxassisligini 12 oy ichida o‘zlashtirish mumkin. Agar o‘qishni hoziroq boshlamoqchi bo‘lsangiz-u, pulingiz bo‘lmasa, AVO platinum kredit kartasi yordamga keladi. Ilovada bir daqiqada ocha olasiz, limit — 100 mln so‘mgacha. Foizsiz davr — 45 kungacha. Agar pulni o‘z vaqtida qaytarsangiz, foiz hisoblanmaydi.
Shunday qilib, kelajakka qo‘rqmasdan qaraymiz, ma’lumotlarni o‘zlashtiramiz va ota-onalarimiz tasavvur ham qilmagan bilimlarni olishga otlanamiz.
*Maqolada keltirilgan ma’lumotlar saytga joylashtirilgan vaqt uchungina amal qiladi: fikrlar muallifning shaxsiy qarashlarini aks ettiradi va AVO bank'ning rasmiy nuqtayi nazariga mos kelmasligi mumkin. Bank havola qilingan tashqi manbalar uchun mas’uliyatni zimmasiga olmaydi, ko‘rsatilgan narxlar esa taxminiy xarakterga ega. Qaror qabul qilishdan oldin eng so‘nggi ma’lumotlar bilan tanishib chiqishni tavsiya qilamiz.
AVO ilovasini yuklab oling
Barcha bank xizmatlari va operatsiyalari 24/7 sizning smartfoningizda
