Bir kuni, ko‘pchiligimiz qatori, men ham qo‘rqib ketib, «Kommunal xizmatlar uchun ortiqcha to‘lamadimmikan?» deb o‘ylab, sarosimaga tushib qoldim. Tekshirib ko‘rishga qaror qildim, lekin rasmiy portalga o‘xshagan saytga duch keldim. Hamma narsa odatdagidek ko‘rinardi: logotiplar, ma’lumotlarni kiritish shakllari — lekin nimadir tinchlik bermasdi. O‘zim qo‘llab-quvvatlash xizmatiga qo‘ng‘iroq qilishga qaror qildim va bu soxta sayt ekanligi ma’lum bo‘ldi. Mana shunday, tekis joyda, pulingizni yo‘qotib qo‘yishingiz mumkin. Bunday voqealar tez-tez sodir bo‘ladi, ayniqsa biz asabiylashganimizda, shoshilganimizda yoki tafsilotlarni tushunmaganimizda. Keling, o‘zimizni va yaqinlarimizni qanday himoya qilishni ko‘rib chiqaylik.
Soxta qo‘ng‘iroqlar qurboni bo‘lmang
Podyezddagi qo‘shnim Oybekka notanish raqamdan qo‘ng‘iroq qilib, o‘zini hammamizga tanish to'lov tizimi xodimi deb tanishtirdi. Qo‘ng‘iroq qiluvchi uning hisobida shubhali operatsiyalar qayd etilganini aytdi. «Tranzaksiyani bekor qilish» uchun SMS orqali kelgan kodni aytib berish kerak ekan. Baxtimizga, Oybek bu ma’lumotni tekshirib ko‘rishni o‘yladi va shu bilan pullarini saqlab qoldi. Bunday firibgarlik usullari O‘zbekistonda tez-tez uchraydi: firibgarlar mashhur to‘lov tizimlari nomlaridan foydalanib, odamlarning ishonchiga kirishga harakat qilishadi.
Kun.uz
Tavsiya: notanish raqamdan qo‘ng‘iroq kelsa, suhbatni tugatib, bank yoki to‘lov tizimining rasmiy raqamiga o‘zingiz qayta qo‘ng‘iroq qiling. Haqiqiy xodimlar hech qachon shaxsiy kod va parollarni so‘ramaydilar.
Ikki bosqichli autentifikatsiya — bizning ikkinchi himoya chizig‘imiz
Ikki bosqichli autentifikatsiya (2FA) o‘rnatilgan bo‘lsa, firibgarlar parolingizni bilsa ham, hisobingizni buzolmaydi. 2FA xuddi ikkinchi eshik kabi ishlaydi: hisobga kirish uchun paroldan tashqari, SMS orqali keladigan yoki maxsus ilovada yaratiladigan kod talab etiladi. Hatto jinoyatchi parolingizni bilsa ham, ikkinchi kalitsiz hech narsa qila olmaydi.
Tavsiya: imkon bo‘lgan xizmatlarda, jumladan, banklarda, ijtimoiy tarmoqlarda va messenjerlarda 2FA o‘rnating. Google Authenticator kabi noyob kodlarni yaratuvchi ilovalardan foydalaning. Bu hisobingizni buzish xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Soxta veb-saytni qanday farqlash mumkin
Tanishim mahalliy bankning soxta saytiga karta ma’lumotlarini kiritishiga oz qoldi. Hammasi haqiqatga o‘xshardi, lekin muhim bir tafsilot — manzillar qatorida qulfcha belgisi yo‘q edi. Firibgarlar ma’lumotlarni qo‘lga kiritish maqsadida mashhur banklar va to‘lov tizimlari saytlarining nusxalarini yaratishadi. Bunday holatlar bir necha bor sodir bo‘lgan.
Gazeta.uz
Kun.uz
Tavsiyalar:
- Kaspersky, ESET NOD32 yoki Dr.Web kabi antivirus dasturlarini o‘rnating.
- Sayt manzilini tekshiring — u albatta «https://» bilan boshlanishi lozim.
- Ilovalarni faqatgina Google Play yoki App Store'dan yuklab oling.
Moliyaviy piramidaga oid misol
O‘zbekistondagi eng shov-shuvli moliyaviy piramida hodisasi tez va yuqori daromad va’da bergan Helix Capital kompaniyasi bilan bog‘liq. Ko‘plab fuqarolar o‘z jamg‘armalarini ushbu kompaniyaga ishonib topshirgan. Biroq, oxir-oqibat, kompaniya bankrot bo‘ldi va omonatchilarning aksariyati o‘z pullarini qaytarib ololmadi.
Kun.uz
Tavsiya: esda tuting, xavf-xatarsiz tez daromad topish — bu afsona. Mablag‘ kiritishdan avval kompaniyani, uning obro‘sini va boshqa mijozlarning fikrlarini sinchiklab o‘rganib chiqing.
QR-kodlar — oddiy va qulay usul
Onam uzoq vaqt QR-kodlardan qo‘rqib yurdi, chunki «Uddalay olmasam-chi?» deb xavotirlanardi. Ammo elektr energiyasi uchun to‘lovni to‘g‘ridan-to‘g‘ri telefon orqali qanchalik oson amalga oshirish mumkinligini ko‘rsatganimdan so‘ng, uning barcha shubhalari yo‘qoldi. Endi u xaridlar va kommunal to‘lovlar uchun ham QR-kodlardan foydalanadi — va har safar bunday qulaylikdan xursand bo‘ladi.
Tavsiya: kichik narsalardan boshlang: QR orqali hisobni to‘lashga yoki telefon balansingizni tekshirishga harakat qiling. Qanchalik ko‘p foydalansangiz, shunchalik odatiy va oson bo‘lib boradi.
Birgalikda uddalay olamiz!
Ha, bizning dunyomiz — xavfli changalzor, firibgarlar esa sirtlonlar to‘dasiga o‘xshaydi, ammo o‘zimizni himoya qilish uchun barcha vositalar bizda mavjud. Savollar berishdan tortinmang, ma’lumotlarni tekshirishdan cho‘chimang va bilimlaringizni yaqinlaringiz bilan baham ko‘ring. Internetdagi xavfsizlik — bu jamoaviy ishdir. Birgalikda biz buning uddasidan chiqamiz va raqamli makonni yanada xavfsizroq qilamiz!
Eslatma:
- Parol va kodlarni hech kimga aytmang.
- To‘lov qilishdan oldin saytlar va havolalarni sinchiklab tekshiring.
- Agar biror narsa shubhali tuyulsa, do‘stlaringiz va mutaxassislar bilan maslahatlashib ko‘ring.
*Maqoladagi ma'lumotlar nashr etilgan vaqt uchungina amal qiladi. AVO bank ushbu ma'lumotlar kelajakda ham xuddi shunday va dolzarb bo'lib qolishiga kafolat bermaydi. Qaror qabul qilishdan oldin eng so'nggi ma'lumotlarni tekshirishingizni maslahat beramiz.
*Maqoladagi fikr — muharrirning shaxsiy fikri bo'lib, u AVO bank pozitsiyasini ko'rsatmaydi. Bank ma'lumotlar to'g'riligi va undan foydalanish oqibatlari uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
*Maqolada tashqi resurslarga havolalar keltirilgan. AVO bank tashqi resurslardagi ma'lumotlar uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
