Bugungi kunda Toshkentda rasman 18,8 ming taksi haydovchisi faoliyat yuritmoqda — ular taksi xizmatlari orqali yoki mustaqil ravishda ishlaydilar. Ular orasida biznes-klass haydovchilari ham bor: elektromobillar yoki premium-klass sedanlarda xizmat ko‘rsatuvchilar. Ularni taksi haydashga nima undaydi? Va bu qanchalik daromadli kasb?
Manba: Gazeta.uz
Hayotim taksi bilan uzviy bog‘liq: shahar chekkasida yashayman, ishim va do‘stlarim esa Toshkentda. Har kuni yo‘lda 2–3 soat o‘tkazaman va masofa uzoq bo‘lgani sababli «Komfort» va hatto «Komfort+» toifasidagi haydovchilar buyurtmaga istamay kelishadi, bekor qilishni yoki qo‘shimcha haq to‘lashni so‘rashadi. Shu bois, ko‘pincha «Biznes» taksida yurish lozim bo‘ladi.
Bir kuni esa o‘ylanib qoldim: Chevrolet Malibu, yangi BYD, Chery yoki Kia kabi mashinalarni boshqarayotgan odamlarni taksida ishlashga nima undaydi? Bu haqiqatan ham shunchaki sevimli mashg‘ulotmi? Oson qo‘shimcha daromad manbaimi? Yoki hayotiy hodisalarmi?
O‘zbekistonda taksi bozori
Umuman olganda, keling, masalani biroz chuqurroq ko‘rib chiqaylik: O‘zbekistonda taksi bozorida qanday o‘zgarishlar ro‘y bermoqda? Bizda taksilar ko‘p, odamlar ham tez-tez foydalanishadi: hatto bir kunda mamlakatda qariyb 1 million safar amalga oshirilishi haqida ma’lumotlar bor.
O‘tgan yilning sentyabr oyidan boshlab o‘zini o‘zi band qiluvchilarga taksi xizmatini ko‘rsatishga ruxsat berilgach, bu kasb chinakam «xalqona» kasbga aylandi. Odamlar ko‘pincha Yandex Taksi'da ishlashni boshlaydi, shu bilan birga MyTaxi yoki Taxi Millenium kabi boshqa xizmatlarga ham ulanishadi. Ushbu agregatlarning har birida biznes-klass mavjud.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 6 ta onlayn taksi agregatori soliq organlarining axborot tizimlari bilan integratsiyalashgan. Barcha taksi haydovchilarining 64 foizi Toshkent shahrida faoliyat yuritadi. Ularning aksariyati poytaxt raqamlari (avtomobil kodi 01) bilan ishlaydi. Bunday haydovchilar 54,6 foizni tashkil etadi. Keyingi o‘rinlarda Toshkent viloyati (10-kod) — 17,9 foiz, undan so‘ng Qashqadaryo (70-kod) — 5 foiz va Farg‘ona (40-kod) — 3,3 foiz bilan joylashgan.
Qonuniy taksi bozorining butun bu sektori moliyaviy jihatdan sezilarli darajada o‘sib bormoqda — u allaqachon 3 trillion (!) so‘mga yetdi va bir safar uchun o‘rtacha to‘lov 18 000 so‘mni tashkil qiladi. Statista taxminlariga ko‘ra, 2028-yilga kelib taksi xizmatlaridan olinadigan daromad 141 million dollarga yetadi.
Nega «hashamatli» mashinalar taksilarga aylanmoqda?
Umuman olganda, qimmat mashinalarda taksi haydashning nima keragi borligini tushunish uchun, ofisdan uyga ketayotganimda bir nechta haydovchilar bilan suhbatlashdim. Ularning ismlarini ayta olmayman — hammasi anonim qolishni so‘radi.
Birinchi suhbatdoshim oq Malibu haydayotgan o‘rta yoshli erkak edi. Keling, uni shartli ravishda Alisher deb ataymiz. Ko‘rinishidan quvnoq, samimiy odam ekan. Undan to‘g‘ridan-to‘g‘ri nima uchun taksi haydayotganini so‘raganimda, u ochiq javob berdi:
Taksi haydayotganlarning hammasi majburiyatdan haydaydi. Masalan, yaqinda uyim yonib ketdi. Mol-mulkimga zarar yetganidan tashqari, menga yana ehtiyotsizlik uchun 7 million so‘m jarima solishdi. Hatto ish sudgacha bordi, lekin xudoga shukur, sudya rahmdil ekan, jarimani ancha kamaytirib berdi. Endi asosiy ishimdan bo‘sh vaqtimda taksi haydayman: o‘zim bozorda qurilish materiallarini sotaman.
Alisher akaning ish jadvali shunday: ertalabdan kechki 6–7 gacha bozorda, keyin tungi 2–3 gacha taksida. Ma’lum bo‘lishicha, ba’zan ertalab soat 5 gacha ishlashga, 1–2 soatdan so‘ng yana bozordagi peshtaxtasiga qaytishga to‘g‘ri kelgan paytlar ham bo‘lgan.
Xulosa oddiy: «qiziqish uchun» taksi haydovchilar bo‘lmaydi. Agar kishi bu ish bilan doimiy shug‘ullansa, kuniga kamida 5–6 soat sarflasa, demak, u bunga majbur: ishini yo‘qotgan, qarzga botgan yoki yangi xarajatlar paydo bo‘lgan. Bu biznes-klass haydovchilariga ham taalluqli.
Odamlarni taksi haydashga undaydigan yana bir sabab — yosh. Buni yangi «xitoy» mashinasini haydayotgan qariya ham aytdi. Sobiq bojxona xodimi, gavdali, yoshi o‘tgan bo‘lsa-da, o‘ziga ishongan kishi ekan. Hozir esa ishsiz. U shunday deydi:
Yosh o‘tgan sari ishda keraksiz bo‘lib qolasan, yoshlar kelib, seni almashtirishadi, lekin xarajatlar hech qayerga ketmaydi — ishlashga to‘g‘ri keladi. Umuman, o‘g‘lim, O‘zbekistonda shifokorlardan tortib militsionerlargacha hamma taksi haydaydi.
Daromad masalasi-chi?
Biznes-klass yaxshigina daromad keltirayotgani quvonchli. Alisher akaning so‘zlariga ishonsak, u bir oylik ish uchun taxminan 1700 dollar oladi — buning 40 foizini benzin, yuvish, jarimalar to‘lash va moyga sarflaydi, natijada qo‘lida «sof» 1000 dollarga yaqin pul qoladi. Albatta, xizmat komissiyasini ham unutmaslik kerak.
Yandex — 27 foiz, MyTaxi va Millenium esa kamroq — mos ravishda 8 va 11 foiz oladi. Ko‘p haydovchilar Yandex'dan ketishni xohlashadi, lekin buni qila olmaydilar — juda ko‘p mijozlarni yo‘qotishadi: Yandex yo‘lovchilar uchun taxminan 20–25 foiz arzonroq, shuning uchun hamma undan foydalanadi.
Aytgancha, mijozlar haqida. Ular turli xil bo‘ladi. Yo‘l davomida men ko‘plab voqealarni eshitdim: kechalardan keyin olib ketishga to‘g‘ri keladigan giyohvandlar haqida, mashinani qayoqlargadir chaqirib, karta bilan to‘lov qiladigan, keyin esa... xizmat ko‘magi orqali pulni qaytarib oladigan mijozlar haqida.
«Yandex'da mijoz doimo haq», — deydi boshqa suhbatdosh, — «Bir kuni Chernyayevkaga borib, bir ayolni shaharga olib bordim. Yo‘l haqi taxminan 200 000 so‘m bo‘ldi. Keyin qarasam, pul ilovadagi hisobimdan g‘oyib bo‘libdi. Yordam xizmati bilan bog‘langanimda, ma’lum bo‘ldiki, mijoz ularga xabar yuborib, menga naqd pul to‘laganini aytgan ekan. Shu sababli unga pulni qaytarib berishibdi. Oxir-oqibat, men, albatta, hech qanday naqd pul olmaganimni isbotladim va menga ham yo‘l haqini hisobimga qaytarib berishdi. Lekin mijoz, chamasi, baribir bepul sayohat qilib oldi».
Yo‘lovchilar ham yaxshi bo‘ladi. Taksichilar «uzoq muddatli» mijozlarni ayniqsa qadrlashadi: ertalab mashinaga o‘tirib, kechgacha o‘z yumushlarini bajarib yuradi, yaxshigina choy puli qoldiradi. Bunday yo‘lovchilar kam uchraydi, lekin biznes-klass xizmatida bu kutilgan hol.
Qanday bo‘lmasin, haydovchilar mijozlarga juda bog‘liq: har qanday salbiy baho, har qanday shikoyat haydovchining reytingini tushiradi, past reyting esa yo‘lovchilar kamayishiga olib keladi.
Sobiq bojxona xodimi bo‘lgan qariyaning daromadi kamroq ekan: kuniga 50 dollar, chunki u xotirjam ishlaydi — ertadan kechgacha emas, har kuni ham emas, balki «faqat pul kerak bo‘lgandagina» ishlaydi, kecha-yu kunduz smenalarsiz va asosiy ish sifatida ishlamaydi. Bundan tashqari, u elektromobilda yurgani uchun benzin yoki gaz xarajatlari yo‘q.
Ba’zi biznes-taksichilar avtomobil sotib olish xarajatlarini to‘la-to‘kis qoplashga harakat qiladi. Ko‘pincha bu yangi BYD rusumli mashinadagi yosh yigitlar: avtomobilni bo‘lib to‘lashga olgan, har oy 13–15 million so‘m to‘lash kerak.
Ular ko‘pincha kechqurun yoki tunda, shuningdek, dam olish kunlarida taksi xizmatini ko‘rsatadi. Agar oilada erkinroq ish jadvali bo‘lgan uka bo‘lsa, uni ham ishga jalb qilish mumkin: ertalab yoki kunduzi uka, kechqurun esa kattasi taksi haydaydi. Shunday qilib, kerakli summa oyma-oy yig‘iladi.
Har bir haydovchining o‘z sabablari bor, lekin hammasini bir narsa birlashtiradi — haqiqatan ham hamma majbur. Kimningdir sabablari ijobiy: mashina sotib olgan, kimnikidur achinarli: onasi kasal bo‘lib qolgan. Endi haydovchi bilan xayrlashayotganimda, unga ilovada besh yulduz qo‘yib, choy pulini belgilashni unutmayman. Axir bilaman, bu xobbi emas, to‘laqonli ish-ku.
*Maqoladagi ma'lumotlar nashr etilgan vaqt uchungina amal qiladi. AVO bank ushbu ma'lumotlar kelajakda ham xuddi shunday va dolzarb bo'lib qolishiga kafolat bermaydi. Qaror qabul qilishdan oldin eng so'nggi ma'lumotlarni tekshirishingizni maslahat beramiz.
*Maqoladagi fikr — muharrirning shaxsiy fikri bo'lib, u AVO bank pozitsiyasini ko'rsatmaydi. Bank ma'lumotlar to'g'riligi va undan foydalanish oqibatlari uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
*Maqolada tashqi resurslarga havolalar keltirilgan. AVO bank tashqi resurslardagi ma'lumotlar uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olmaydi.
*Narxlar taxminiy va faqat nashr etilgan vaqtdagina amal qiladi.
