Davlat tez-tez iqtisodiyotdagi muhim sohalarga yoki aholining ayrim guruhlariga yordam berishi kerak bo‘ladi. Bunday vositalardan biri — dotatsiya. Bu qaytarilmaydigan yordam puli, ya’ni uni kredit yoki qarz kabi qaytarish shart emas.
Kredit yoki qarzdan farqli o‘laroq dotatsiya xarajatlarning bir qismini yopadi va qishloq xo‘jaligi, energetika, sog‘liqni saqlash, ta’lim kabi sohalarda narxlarning oshib ketishi yoki faoliyatining to‘xtab qolmasligiga yordam beradi. Uni davlat korxonalari, xususiy biznes, fermerlar, turli tashkilotlar va ba’zan oddiy fuqarolar ham olishi mumkin.
Dotatsiyalar qanday ishlaydi
Dotatsiya — bu shunchaki «pul berib, esdan chiqarib yubordi» degani emas. Uning aniq vazifasi bo‘ladi. Masalan, muhim mahsulot va xizmatlar narxini arzonroq ushlab turish, vaqtincha zarar ko‘rayotgan ishlab chiqaruvchilarga yordam berish, yordamga muhtoj hududlarda infratuzilmani yaxshilash yoki narxlarning keskin oshishini sekinlashtirish.
Ko‘pincha dotatsiyalar davlat byudjeti hisobidan ajratiladi. Masalan, davlat elektr quvvati narxining bir qismini qoplaydi yoki past tariflarda ishlayotgan tashuvchilarning zararini qoplab beradi.
Kimlar dotatsiya oladi
Dotatsiyani turli xil odamlar olishi mumkin. Davlat fermerlarga urug‘, o‘g‘it yoki texnika sotib olishda yordam beradi. Kommunal xizmatlarga imtiyozli tariflarini qisman qoplaydi. Maktablar, universitetlar, shifoxonalarga esa kundalik xarajatlarini yopadi. Kichik va o‘rta biznesga inqiroz paytida yoki jamiyatga foydali loyihalarni boshlashda yordam beradi.
Shu tarzda davlat daromadi kam, lekin aholi hayotida katta ahamiyatga ega sohalarni qo‘llab-quvvatlaydi.
Dotatsiyaning subsidiyadan nima farqi bor
Dotatsiya — kengroq tushuncha. Uni zararlarni qoplash, muassasaning kundalik xarajatlariga yordam berish yoki dasturni yo‘lga qo‘yish kabi umumiy ehtiyojlarga berishlari mumkin.
Subsidiya aniq bir maqsadga bog‘lanadi va har bir sarflangan so‘m uchun hisobot kerak bo‘ladi. Dotatsiya shifoxonaning umumiy xarajatlarini qoplashga sarflansa, subsidiya aniq bir uskunani sotib olishga yoki ma’lum bir bemorlarni davolashga yo‘naltiriladi.
Ko‘pincha dotatsiyalar tashkilotlarga beriladi, subsidiyalar esa jismoniy shaxslarga ham berilishi mumkin.
Dotatsiyalar nima uchun muhim
Dotatsiyalar viloyatlarning teng rivojlanishiga yordam beradi, ayniqsa o‘z resurslari kam bo‘lgan joylarda. Bunday yordam bo‘lmaganda, ayrim sohalar umuman ishlamay qolardi, tovarlar va xizmatlar esa juda qimmat bo‘lib ketardi.
Korxonalar daromadi yetmay qolganda, dotatsiyalar ish o‘rinlarini saqlashga, mahsulot ishlab chiqarishni davom ettirishga va muhim narsalar yetmay qolmasligiga yordam beradi. Bu ob-havo va jahon bozoridagi narxlarga bog‘liq bo‘lgan qishloq xo‘jaligida yaxshigina seziladi.
Agar dotatsiya tizimi ishlamasa, ta’minotda uzilishlar, narxlarning oshishi va ijtimoiy norozilik yuzaga kelishi mumkin. Shuning uchun pulning qayerga ketayotganini aniq bilish va nazorat qoidalari tushunarli bo‘lishi muhim.
Yordam va mas’uliyat o‘rtasidagi muvozanat
Dotatsiya — kuchli yordam turi. Lekin undan noto‘g‘ri foydalanilsa, ba’zi sohalar davlatga haddan tashqari bog‘lanib qolishi, o‘zini rivojlantirish yoki tejash istagi kamayishi mumkin.
Shuning uchun kimga, nima uchun va qancha muddatga yordam berilishi bo‘yicha aniq qoidalar bo‘lishi kerak. Dotatsiyaning vazifasi — sohalarni cheksiz boqish emas, og‘ir davrdan o‘tib, oyoqqa turib olishga yordam berish.
Agar dotatsiyalar to‘g‘ri ishlatilsa, iqtisodiyot o‘sadi, odamlarning turmush tarzi yaxshilanadi va jamiyat uchun turli xavflar kamayadi.
AVO ilovasini yuklab oling
Barcha bank xizmatlari va operatsiyalari 24/7 sizning smartfoningizda
